برای فسخ قولنامه چه باید کرد؟ این پرسشی است که احتمالاً هنگام روبهروشدن با اختلافات ملکی یا تغییر شرایط از خود پرسیدهاید. فسخ قولنامه بهمعنای لغو یا انحلال قرارداد مقدماتی خرید و فروش ملک است که میتواند بهصورت توافقی (که به آن «اقاله» گفته میشود) یا یکطرفه انجام شود. فسخ بهصورت یکطرفه تنها در چارچوب قوانین و شرایط مشخص که به آنها خیارات گفته میشود، امکانپذیر است. هرگاه شرایط قانونی فسخ فراهم باشد؛ اما یکی از طرفین حاضر به لغو قرارداد نشود، طرف دیگر این حق را دارد که از طریق مراجع قضایی و دادگاه اقدام به ثبت و پیگیری فسخ کند.
آگاهی از قوانین فسخ قرارداد خرید خانه، خیارات قانونی، مدارک لازم و مراحل آن از بروز خسارت و مشکلات حقوقی جلوگیری میکند. در این مقاله، راهنمای کامل و کاربردی را برای شما فراهم کردهایم تا بتوانید بهدرستی مراحل قانونی را طی، از حقوق خود دفاع و از پرداخت جریمههای سنگین پیشگیری کنید؛ پس تا انتها با ما همراه باشید.
فهرست مطالب
فسخ قولنامه خرید خانه چیست؟
فسخ قولنامه خرید ملک بهمعنای انحلال یکطرفه یا دوطرفه قراردادی مقدماتی (معروف به قولنامه یا مبایعهنامه) است که برای خرید یک ملک مسکونی تنظیم شده است. این قرارداد معمولاً در بنگاههای املاک یا بهصورت دستی نوشته میشود و اعتبار سند عادی را دارد.
مهم است توجه داشته باشید که فسخ بهمعنای پایاندادن به تعهدات قراردادی است و تنها در شرایط خاصی امکانپذیر است؛ یعنی پشیمانی ساده نمیتواند دلیل خوبی برای آن باشد. براساس قانون مدنی ایران، قولنامه یک عقد لازم (الزامآور) محسوب میشود؛ اما قانونگذار استثناهایی تحت عنوان «خیارات» پیشبینی کرده است که تنها در چنین شرایطی اجازه فسخ یکطرفه میدهد.
در واقع، فسخ میتواند به دو صورت باشد:
- دوطرفه (اقاله): با توافق هر دو طرف (خریدار و فروشنده)، بدون نیاز به دلیل خاص انجام میشود؛
- یکطرفه: تنها اگر دلایل قانونی وجود داشته باشد یا در قرارداد شرط فسخ درج شده باشد، امکانپذیر است.
قوانین فسخ معامله ملک
قانون مدنی ایران (ماده ۳۶۹ و مواد مرتبط) پایه و اساس قانون فسخ قرارداد خرید خانه را تشکیل میدهد و شامل انواع خیارات است که به طرفین اجازه میدهد قرارداد را فسخ کنند. قانون فسخ قولنامه خانه میتواند برای خرید، فروش یا اجاره اعمال شود.
انواع خیارات (دلایل قانونی فسخ) در معامله ملک در جدول زیر نشان داده شدهاند:
نوع خیار | توضیح | طرف مجاز به فسخ | اساس قانونی (ماده قانون مدنی) |
خیار مجلس | امکان فسخ در همان جلسه عقد تا زمانی که طرفین متفرق نشدهاند. | هر دو طرف | ماده ۳۹۷ |
خیار شرط | حق فسخ براساس شرطی که در قرارداد درج شده است. | طرفی که شرط بهنفع اوست. | ماده ۳۹۹ |
خیار غبن | فسخ بهدلیل تفاوت فاحش قیمت معامله با ارزش واقعی (ضرر آشکار). | طرفی که متضرر شده است. | ماده ۴۱۶ |
خیار تدلیس | فسخ در صورت پنهانکاری یا بیان خلاف واقع درباره ویژگیهای مورد معامله. | طرفی که فریب خورده است. | ماده ۴۳۸ |
خیار عیب | فسخ بهدلیل وجود عیب پنهان در مال معامله. | خریدار | ماده ۴۲۲ |
خیار رؤیت و تخلف وصف | فسخ درصورتیکه مورد معامله با اوصاف ذکرشده در قرارداد مطابقت نداشته باشد. | خریدار (اگر بدون دیدن خرید کرده باشد) | ماده ۴۱۰ |
خیار تأخیر ثمن | فسخ بهدلیل تأخیر خریدار در پرداخت ثمن (پساز ۳ روز) یا تأخیر فروشنده در تحویل. | فروشنده (برای تأخیر پرداخت) / خریدار (برای تأخیر تحویل) | ماده ۴۰۲ |
قانون حق فسخ قولنامه تا ۲۴ ساعت
قانونی به نام حق فسخ قولنامه تا ۲۴ ساعت در ایران وجود ندارد و این موضوع بیشتر یک عرف در معاملات املاک است. اگر طرفین بخواهند چنین حقی داشته باشند، باید آن را بهصورت خیار شرط در قرارداد ذکر کنند؛ در غیر این صورت، هیچ استناد قانونی ندارد. حتی مهلتهای ۷۲ ساعته هم صرفاً توافقی هستند. همچنین در خیارات قانونی مثل خیار عیب یا غبن، فسخ باید فوری انجام شود و عرفاً تا ۳ روز فرصت وجود دارد، نه دقیقاً ۲۴ ساعت. برای آشنایی با مدت دقیقتر امکان فسخ قرارداد، پیشنهاد میکنیم مقاله مدت زمان فسخ معامله ملک را مطالعه کنید.
فسخ قولنامه دستی چیست؟
براساس قانون مدنی ایران، قولنامه دستی لازمالاجرا و غیرقابلفسخ است و تنها در شرایط خاصی که قانونگذار پیشبینی کرده است (مانند خیارات قانونی)، میتوان آن را فسخ کرد.
قولنامه دستی، قراردادی عادی و دستنویس است که بدون مراجعه به دفاتر اسناد رسمی یا بنگاههای املاک، توسط خریدار و فروشنده تنظیم و امضا میشود. این نوع قولنامه معمولاً برای معاملات ملک، خودرو یا سایر اموال استفاده میشود و از نظر قانونی، اعتبار سند عادی را دارد. تفاوت اصلی آن با قولنامه رسمی، ثبتنکردن رسمی و نبود کد رهگیری است؛ اما همچنان الزامآور و فسخ آن تابع همان قوانین کلی فسخ قراردادها (ماده ۳۶۹ قانون مدنی) است.
برای فسخ قولنامه چه باید کرد؟ مراحل

مراحل کلی فسخ بهشرح زیر است:
- بررسی قرارداد: چک کنید آیا شرط فسخ (خیار شرط) در قولنامه درج شده است یا خیر. همچنین، بررسی کنید آیا خیارات قانونی (مانند عیب یا غبن) وجود دارد؛
- جمعآوری مدارک: مدارک اثبات دلیل فسخ را جمعآوری کنید. این مدارک میتوانند کارشناسی عیب ملک، فاکتورهای قیمت بازار برای غبن و غیره باشند؛
- اطلاعرسانی به طرف مقابل: فسخ را بهصورت کتبی، یعنی اظهارنامه رسمی از طریق دفتر اسناد رسمی یا پست سفارشی، اعلام کنید. این اطلاعرسانی ضروری است تا فسخ معتبر شود؛
- توافق دوطرفه (اقاله): اگر هر دو طرف موافق باشند، میتوانید با امضای سندی جدید، بدون نیاز به دادگاه، قرارداد را فسخ کنید؛
- مراجعه به دادگاه: اگر طرف مقابل مخالفت کند یا اختلاف وجود داشته باشد، دادخواست فسخ به دادگاه حقوقی تقدیم میشود و دادگاه براساس شواهد (مانند کارشناسی) حکم میدهد؛
- پرداخت خسارت احتمالی: اگر در قرارداد وجه التزام (جریمه فسخ) درج شده باشد، باید پرداخت شود.
شرایط فسخ قولنامه از طرف خریدار
شرایط فسخ قولنامه ملک از طرف خریدار میتواند هر یک از خیارات زیر باشد:
- خیار عیب: اگر بعداز معامله مشخص شود ملک دارای عیبی پنهان (مثل مشکلات فنی یا ساختاری) بوده که خریدار هنگام عقد از آن اطلاع نداشته است؛
- خیار غبن: زمانی که خریدار ملکی را با قیمتی بسیار بالاتر از ارزش واقعی بازار خریداری کرده و این تفاوت قیمت فاحش و غیرقابلچشمپوشی است؛
- خیار تدلیس: اگر فروشنده با پنهانکاری یا بیان خلاف واقع، خریدار را فریب داده باشد (مثلاً مخفیکردن مشکلات ملک یا دادن اطلاعات نادرست)؛
- خیار رؤیت و تخلف وصف: وقتی خریدار ملکی را ندیده و فقط براساس توصیفات قولنامه آن را خریده است؛ اما پساز مشاهده متوجه شود اوصاف ذکرشده درست نیست؛
- خیار شرط: اگر در قولنامه شرطی درج شده باشد که بهموجب آن خریدار در مدت معینی حق فسخ داشته باشد؛
- خیار تخلف شرط: هرگاه فروشنده به شروط درجشده در قولنامه، مانند تحویل بهموقع یا انجام تعهدات، عمل نکند؛
- خیار تبعض صفقه: اگر بخشی از موضوع معامله باطل باشد (مثلاً بخشی از ملک مورد قرارداد اصلاً متعلق به فروشنده نباشد).
شرایط فسخ قولنامه از طرف فروشنده
شرایط فسخ قولنامه خرید خانه از طرف فروشنده براساس خیارات قانونی زیر است:
- خیار تأخیر ثمن: اگر خریدار پساز گذشت سه روز از امضای قولنامه، ثمن معامله را نپرداخته و فروشنده هم هنوز ملک را تحویل نداده باشد؛
- خیار غبن: زمانی که فروشنده ملک را به قیمتی بسیار پایینتر از ارزش واقعی بازار واگذار کرده و این اختلاف بسیار زیاد باشد؛
- خیار شرط: درصورتیکه در قولنامه شرطی درج شده باشد که بهموجب آن، فروشنده در مدت مشخصی اختیار فسخ داشته باشد؛
- خیار تخلف شرط: اگر خریدار به تعهدات قولنامه مانند پرداخت بهموقع ثمن یا سایر شروط عمل نکند؛
- خیار تدلیس: اگر خریدار با فریب یا دادن اطلاعات خلاف واقع، فروشنده را گمراه کرده باشد (هرچند کمتر رایج است).
فروشنده باید پساز احراز شرایط (مانند گذشت ۳ روز از تأخیر پرداخت)، فسخ قرارداد خرید منزل را اعلام کند.
شرط فسخ در قولنامه چیست؟
شرط فسخ (خیار شرط) یکی از انواع خیارات قانونی در قانون مدنی ایران (ماده ۳۹۹) است که بهعنوان یک شرط ضمن عقد در قولنامه درج میشود. این شرط به یکی از طرفین (یا هر دو) اجازه میدهد تا در مدت زمان مشخصی (مثل ۲۴ ساعت، ۷۲ ساعت یا حتی چند روز) یا تحت شرایط خاصی (مانند عدم تأیید کارشناسی یا مشکلات مالی)، قرارداد را بهصورت یکطرفه، بدون نیاز به دلیل اضافی، فسخ کنند.
شرط فسخ قولنامه فروش خانه برای حفاظت از حقوق طرفین طراحی شده است و اگر در قرارداد ذکر نشود، نمیتوان به آن استناد کرد؛ برای مثال، اگر شرط فسخ بهنفع خریدار باشد، او میتواند تا مدت تعیینشده (مثل ۲۴ ساعت پساز امضا) بدون پرداخت جریمه، معامله را لغو کند. این شرط باید صریحاً در متن قولنامه نوشته شود.
قولنامه ای که حق فسخ ندارد چه میشود؟
قولنامه بدون حق فسخ، یعنی قولنامهای که بدون درج شرط فسخ یا همراه با عبارت «اسقاط کافه خیارات» باشد، همچنان معتبر و الزامآور است و طرفین موظف به اجرای تعهدات خود هستند. در این حالت هم قرارداد نمیتواند بهراحتی فسخ شود و تنها در موارد استثنایی قانونی (یعنی خیارات) امکان فسخ یکطرفه وجود دارد. خیارات قانونی، اگر صریحاً ساقط نشده باشند، همچنان قابلاعمال هستند.
اگر یکی از طرفین بخواهد قرارداد را بدون دلیل موجه لغو کند، طرف مقابل میتواند دادخواست الزام به ایفای تعهد یا مطالبه خسارت بدهد. در موارد شدید، قرارداد ممکن است باطل اعلام شود؛ اما فسخ قولنامه فروش ملک بدون دلیل موجه غیرممکن است.
جریمه فسخ قولنامه ملک

جریمه فسخ (معروف به وجه التزام یا خسارت قراردادی) مبلغی است که در قولنامه برای جبران ضرر و زیان ناشی از فسخ یکطرفه تعیین میشود. این جریمه معمولاً بهصورت درصدی از ارزش ملک (۱۰ تا ۲۰ درصد) یا مبلغ ثابت در قرارداد ذکر میشود و طرف فسخکننده موظف به پرداخت آن است. اگر جریمه در قرارداد مشخص نشده باشد، دادگاه براساس میزان خسارت واقعی، مانند هزینههای کارشناسی، فرصتهای ازدسترفته یا تفاوت قیمت بازار، حکم میدهد. در جدول زیر میتوانید همه اطلاعات لازم را در مورد جریمه فسخ قرارداد خرید خانه مشاهده کنید:
شرایط فسخ | میزان جریمه (تقریبی) | توضیحات |
فسخ با شرط در قرارداد | بدون جریمه یا مبلغ ناچیز (اگر شرط اجازه دهد) | درصورتیکه در قرارداد شرط فسخ بدون ضرر پیشبینی شده باشد، جریمهای تعلق نمیگیرد. |
فسخ بدون دلیل موجه | حدود ۱۰ تا ۲۰٪ ارزش ملک یا یکسوم ثمن | معمولاً براساس عرف بازار تعیین میشود؛ دادگاه میتواند با توجه به شرایط، مبلغ را کاهش دهد. |
فسخ بهدلیل نقض تعهدات | متغیر و وابسته به خسارت واقعی؛ ممکن است بدون جریمه باشد. | اگر طرف مقابل مقصر نقض تعهد باشد، فسخکننده جریمهای پرداخت نمیکند. |
فسخ اجاره ملک | معمولاً معادل یک ماه اجارهبها یا مبلغ تعیینشده در قرارداد | در قراردادهای اجاره جریمه سبکتر است و اغلب به میزان اجاره یک ماه محاسبه میشود. |
فسخ قولنامه در سامانه کاتب و خودنویس
برای فسخ قولنامه در سامانه خودنویس، گزینه «فسخ قرارداد» و برای فسخ قولنامه در سامانه کاتب، گزینه «بلا اثر» را انتخاب کنید. توجه داشته باشید که در سامانه کاتب، حضورنداشتن طرفین در موعد مقرر در دفترخانه منجر به فسخ خودکار قرارداد میشود؛ اما در سامانه خودنویس، امکان بازپسگیری امضا و لغو قرارداد تنها تا یک ساعت پساز آخرین امضا وجود دارد و پساز آن سلب میشود.
سامانه کاتب (kateb.ir) یک پلتفرم ثبت قراردادهای ملکی (خرید، فروش و اجاره) است که توسط وزارت راه و شهرسازی راهاندازی شده و هدف آن شفافیت و جلوگیری از تقلب است. فسخ قولنامه در این سامانه، معمولاً براساس شرایط قراردادی یا قانونی انجام میشود و اگر دو طرف معامله در موعد مقرر (مانند حضور در دفترخانه) حاضر نشوند، سیستم بهطور خودکار قرارداد را فسخ میکند. برای فسخ دستی، باید از طریق پنل کاربری اقدام کنید و ممکن است نیاز به تأیید طرف مقابل یا مدارک قضایی باشد. تغییرات اخیر در سامانه کاتب، مانند الزام به حضور در دفترخانه برای نهاییسازی، شرایط فسخ را سختتر کرده است تا از سوءاستفاده جلوگیری شود.
سامانه خودنویس (khodnevis.mrud.ir) بیشتر برای ثبت قراردادهای اجاره مسکن طراحی شده و فسخ در آن امکانپذیر است. پساز امضای الکترونیکی توسط طرفین و شهود، یک ساعت مهلت برای فسخ (خیار مجلس) وجود دارد. برای فسخ پساز این مدت، باید از طریق پنل کاربری اقدام کنید و امکان ویرایش یا لغو با توافق طرفین وجود دارد. اگر قرارداد فسخ شود، کد رهگیری ۱۳ رقمی باطل میشود و قرارداد قابلامضای مجدد نیست. فسخ در سامانه خودنویس رایگان است و نیاز به مراجعه حضوری ندارد؛ اما برای موارد پیچیده، ممکن است نیاز به دادگاه باشد.
برای آشنایی کامل با تفاوتهای این دو سامانه، پیشنهاد میکنیم مقاله تفاوت سامانه کاتب و خودنویس را بخوانید.
مدارک لازم برای فسخ قولنامه
مدارک لازم برای فسخ قولنامه بسته به دلیل فسخ متفاوت است؛ اما موارد کلی عبارتاند از:
- مدارک هویتی: شناسنامه، کارت ملی و کد ملی طرفین (خریدار و فروشنده)؛
- قولنامه اصلی: نسخه اصلی یا کپی برابر اصل قرارداد؛
- مدارک اثبات دلیل فسخ: گزارش کارشناسی رسمی دادگستری درباره مشکلات ملک (مانند عیب ساختاری) برای خیار عیب، مدارک قیمت بازار (مانند استعلام از اتحادیه املاک یا کارشناسی) برای خیار غبن، شواهد فریب (مانند اسناد جعلی ارائهشده) برای خیار تدلیس، اثبات تأخیر پرداخت یا تحویل (مانند چکهای برگشتی یا عدم حضور) برای خیار تأخیر؛
- اظهارنامه فسخ: متن کتبی اعلام فسخ که از دفاتر خدمات قضایی ارسال میشود؛
- سایر مدارک: اگر پیگیری در دادگاه انجام شود، دادخواست، وکالتنامه (اگر وکیل دارید) و رسید پرداخت هزینه دادرسی لازم است.
برای فسخ در سامانههای آنلاین مانند کاتب یا خودنویس، ورود به پنل با کد ملی و رمز عبور کافی است؛ اما مدارک پشتیبان برای دادگاه لازم است.
نمونه فسخ قولنامه
نمونه متن فسخ قولنامه معمولاً بهصورت اظهارنامه قضایی نوشته میشود و باید شامل مشخصات طرفین، جزئیات قرارداد، دلیل فسخ (با استناد به ماده قانونی) و درخواست بازگشت عوضین (هر چیزی که در معامله ردوبدل شده است) باشد. یک نمونه ساده برای فسخ از طرف خریدار بهدلیل خیار عیب میتواند بهصورت زیر باشد:
نمونه اظهارنامه فسخ قولنامه
به: [نام و نام خانوادگی فروشنده]، فرزند [نام پدر]، ساکن [آدرس کامل]، شماره تماس [شماره]
از: [نام و نام خانوادگی خریدار]، فرزند [نام پدر]، ساکن [آدرس کامل]، شماره تماس [شماره]
موضوع: اعلام فسخ قولنامه مورخ [تاریخ امضا] به شماره [شماره قرارداد اگر داشته باشد] بهدلیل خیار عیب (ماده ۴۲۲ قانون مدنی)
با سلام،
به استحضار میرساند که براساس قولنامه مورخ [تاریخ]، اینجانب [نام خریدار] نسبت به خرید ملک واقع در [آدرس ملک] با مشخصات [جزئیات] اقدام کردم. پساز کارشناسی، مشخص شد که ملک دارای عیب پنهان [توضیح عیب، مانند مشکلات فونداسیون] است که در زمان معامله از آن بیاطلاع بودم. لذا براساس ماده ۴۲۲ قانون مدنی، فسخ قرارداد را اعلام میکنم و درخواست بازگشت ثمن پرداختی به مبلغ [مبلغ] ریال و پرداخت خسارات مربوطه را دارم.
تاریخ: [تاریخ فعلی]
امضا: [امضای خریدار]
این اظهارنامه باید از طریق دفاتر خدمات قضایی ارسال شود.
آثار فسخ قولنامه بر خریدار و فروشنده
فسخ قولنامه آثار حقوقی و مالی دارد و براساس ماده ۴۴۹ قانون مدنی، اثر آن نسبت به آینده است (یعنی تعهدات گذشته معتبر میماند؛ اما آینده ساقط میشود). آثار اصلی آن عبارتاند از:
- بازگشت عوضین: خریدار باید ملک را به فروشنده بازگرداند و فروشنده باید ثمن (پول) را عودت دهد. اگر ملک تغییر کرده باشد، خسارت محاسبه میشود؛
- ساقطشدن تعهدات آینده: طرفین دیگر موظف به انتقال سند یا پرداخت اقساط نیستند؛
- پرداخت خسارت: اگر فسخ بدون دلیل موجه باشد، فسخکننده ممکن است جریمه (وجه التزام) بپردازد. اگر دلیل موجه باشد، طرف مقصر خسارت میدهد.
توجه داشته باشید که پول خریدار برمیگردد؛ اما ممکن است هزینههای جانبی (مانند کارشناسی) را از دست بدهد. اگر فسخ بهدلیل تقصیر فروشنده باشد، خریدار میتواند خسارت مطالبه کند. در موارد زنجیرهای (مانند فروش مجدد ملک)، فسخ قرارداد اول ممکن است معاملات بعدی را باطل کند.
سخن پایانی
فسخ قولنامه خرید زمین یا خانه، موضوعی حساس و حقوقی است که آشنایی با آن میتواند از بروز ضرر و زیان جلوگیری کند. دانستن تفاوت فسخ دوطرفه (اقاله) و فسخ یکطرفه، شناخت خیارات قانونی، نحوه درج شرط فسخ و آگاهی از مراحل اعلام فسخ، باعث میشود بتوانید به این سؤال که برای فسخ قولنامه چه باید کرد، پاسخ دهید و در معاملات ملکی با اطمینان بیشتری عمل کنید.
- فسخ قولنامه تنها در صورت وجود شرط فسخ یا دلایل قانونی (خیارات) امکانپذیر است؛
- اقاله یا فسخ دوطرفه با توافق طرفین انجام میشود و نیازی به دادگاه ندارد؛
- فسخ یکطرفه باید به استناد قانون یا شرط صریح در قرارداد باشد؛
- در صورت موافقنبودن طرف مقابل، امکان طرح دادخواست فسخ در دادگاه وجود دارد؛
- درج «اسقاط کافه خیارات» در قولنامه، حق فسخ را محدود یا سلب میکند؛
- اعلام فسخ باید بهصورت کتبی و رسمی (اظهارنامه) انجام شود؛
- جریمه فسخ (وجه التزام) در قرارداد تعیین میشود و در صورت فسخ بدون دلیل موجه، قابلمطالبه است؛
- آگاهی از قوانین و مدارک لازم، بهترین راه برای پیشگیری از خسارت و مشکلات حقوقی است.
داشتن یک بستر امن و معتبر مثل املاین میتواند بهترین راهکار برای یک قرارداد اجاره معتبر و رسمی باشد. این پلتفرم با تضمین اجارهبها، امکان پرداخت آنلاین، صدور کد رهگیری رسمی، داوری و حل اختلاف بدون مراجعه به دادگاه و نظارت تخصصی کارشناسان حقوقی، آرامش خاطر کامل را برای مالکان و مستأجران فراهم میکند. به این ترتیب، حتی در صورت نیاز به فسخ یا تغییر شرایط، همهچیز در قالبی رسمی، قانونی و قابلپیگیری انجام میشود. برای تجربه عقد قرارداد اجاره رسمی سریع، مطمئن و تحت نظارت حقوقی، همین حالا به وبسایت املاین مراجعه و اولین قرارداد آنلاین خود را ثبت کنید.
سوالات متدوال
موارد فسخ قولنامه چیست؟
در صورت وجود خیارات قانونی یا توافق دوطرفه (اقاله) میتوان قولنامه را فسخ کرد.
شرط فسخ در قولنامه چیست؟
بندی است که حق لغو یکطرفه قرارداد را در مدت یا شرایط مشخص به طرفین میدهد.
مدارک لازم برای فسخ قولنامه چیست؟
اصل قولنامه، مدارک هویتی و اسناد اثبات دلیل فسخ برای اقدام قانونی لازم هستند.