آیا می‌دانید تفاوت بیع و اجاره در چیست؟ بیع به‌معنای انتقال دائمی مالکیت مال در برابر پرداخت ثمن (بهای معامله) است؛ درحالی‌که اجاره فقط حق استفاده موقت از مال یا منفعت آن را به شخص دیگر واگذار میکند. در قراردادهای ملکی، بیع یعنی اگر خانه‌ای فروخته شود، مالکیت آن برای همیشه منتقل خواهد شد؛ اما در اجاره، فقط استفاده از خانه برای مدت مشخص به مستأجر داده می‌شود.
بسیاری از افراد هنگام تنظیم قرارداد، به‌دلیل ناآشنایی با این تفاوت بنیادین، دچار مشکلات جدی مانند فسخ نادرست یا ادعاهای مالیاتی و حقوقی می‌شوند؛ بنابراین آگاهی از مرز میان این دو عقد برای همه، از موجران و مستأجران گرفته تا خریداران و فروشندگان ضروری است. در ادامه مقاله، توضیحات کامل‌تر و کاربردی‌تری از تفاوت عقد بیع و اجاره در اختیار شما قرار می‌دهیم که می‌تواند راهنمای خوبی برای تصمیم‌های مالی‌تان باشد.
فهرست مطالب
تعریف بیع و اجاره
بیع عبارت از تملیک عین (خود مال) به‌عوض معلوم (معمولاً پول یا معادل آن) است؛ یعنی در بیع، مالکیت یک چیز مشخص در ازای پرداخت مبلغ یا معادل آن به خریدار منتقل می‌شود؛ اما اجاره، عقدی است که به‌موجب آن، مستأجر مالک منافع عین مستأجره (فایده و استفاده از مال) می‌شود؛ یعنی در اجاره، مستأجر حق استفاده و بهره‌برداری از مال را پیدا میکند؛ اما مالکیت خود مال همچنان نزد موجر باقی می‌ماند.
اصلی‌ترین فرق بیع و اجاره در ماهیت انتقال است. بیع مالکیت دائمی عین (خود مال) را منتقل، ولی اجاره تنها منافع (استفاده موقت) را واگذار میکند. همچنین، بیع معمولاً یک‌بارگی و فوری، اما اجاره مستمر و برای مدت معین است.
در قراردادهای ملکی، بیع برای انتقال مالکیت دائمی املاک مانند خرید خانه، آپارتمان یا زمین استفاده و منجر به تغییر مالک می‌شود. اجاره برای واگذاری حق استفاده موقت از ملک مانند اجاره آپارتمان یا مغازه به کار می‌رود و مالکیت نزد موجر باقی می‌ماند؛ اما مستأجر از منافع آن بهره می‌برد.
اگر می‌خواهید در مدیریت قراردادهای ملکی تجربه‌ای نوین داشته باشید، املاین در خدمت شماست. با استفاده از پلتفرم املاین به‌سادگی می‌توانید قرارداد اجاره را به‌صورت آنلاین و رسمی، همراه با کد رهگیری تنظیم کنید.
کارشناسان حقوقی املاین تمامی قراردادها را بررسی می‌کنند تا از صحت مفاد، مدت زمان، اجاره‌بها و شرایط فسخ اطمینان حاصل کنند. همچنین، تضمین پرداخت اجاره‌بها و امکان حل اختلاف تخصصی بدون مراجعه به دادگاه، آسودگی خاطر و امنیت معامله را برای طرفین فراهم میکند. همین حالا با املاین قرارداد اجاره یا خرید خود را ثبت کنید و از امنیت و شفافیت در معاملات ملکی بهره‌مند شوید.
قرارداد بیع و اجاره چیست؟
قرارداد بیع یک عقد معین و تملیکی است که در آن فروشنده (بایع) مالکیت یک عین مشخص (مانند خانه یا زمین) را به خریدار (مشتری) در ازای عوض معلوم (ثمن، معمولاً پول) منتقل میکند. این قرارداد براساس ماده ۳۳۸ قانون مدنی تعریف می‌شود و آثار آن فوری است؛ یعنی به‌محض انعقاد، مالکیت منتقل می‌شود. شرایط صحت آن شامل اهلیت طرفین، معین‌بودن مبیع (مورد معامله) و ثمن و همچنین رضایت طرفین است. در قراردادهای ملکی، این عقد برای فروش دائمی ملک استفاده و اغلب با سند رسمی ثبت می‌شود تا از اختلافات جلوگیری شود. نکته مهم این است که بیع هیچ‌گاه رایگان نیست؛ بنابراین اگر در قراردادی کلمه «مجانی» ذکر شود، دیگر بیع محسوب نمی‌شود. برای اطلاعات بیشتر درباره نحوه تنظیم و جزئیات قرارداد فروش، می‌توانید به مقاله قرارداد فروش مراجعه کنید.
قرارداد اجاره یک عقد معین، تملیکی و معوض است که در آن موجر (اجاره‌دهنده) منافع یک عین (مانند استفاده از خانه) را برای مدت معین به مستأجر (اجاره‌کننده) در ازای اجاره‌بها واگذار میکند. براساس ماده ۴۶۶ قانون مدنی، مستأجر مالک منافع می‌شود؛ اما مالکیت عین نزد موجر باقی می‌ماند. شرایط آن شامل تعیین مدت، اجاره‌بها و عین مستأجره است. در قراردادهای ملکی، این عقد برای اجاره موقت ملک مانند آپارتمان یا دفتر کار کاربرد دارد و می‌تواند رسمی یا عادی باشد.
در اجاره، حتماً باید مدت زمان قرارداد و اجاره‌بها مشخص شود. عرف معمول، مدت یک‌ساله است؛ اما امکان تمدید قرارداد هم وجود دارد. اگر در طول مدت اجاره، موضوع مورد اجاره به‌گونه‌ای باشد که مستأجر نتواند از آن استفاده کند، او می‌تواند درخواست فسخ قرارداد کند. برای جزئیات بیشتر درباره مسائل مرتبط با اجاره، می‌توانید به نکات مهم اجاره خانه مراجعه کنید.
تفاوت بیع و اجاره چیست؟
یکی از سؤالاتی که ممکن است برای بسیاری از افراد پیش بیاید، این است که فرق بین قرارداد بیع و اجاره چیست؟ براساس قانون مدنی ایران و منابع حقوقی، تفاوت عقد بیع و عقد اجاره به‌شرح زیر است:
ماهیت انتقال
بیع تملیک عین (خود مال) به خریدار در ازای عوض معلوم (ثمن، معمولاً پول) است و مالکیت به‌طور کامل و دائمی منتقل می‌شود؛ اما اجاره تملیک منافع عین (حق استفاده از مال) برای مدت معین به مستأجر در ازای اجاره‌بها است و مالکیت نزد موجر باقی می‌ماند.
مدت زمان
بیع معامله‌ای دائمی و فوری است و مالکیت به‌محض انعقاد قرارداد منتقل می‌شود. اجاره معامله‌ای موقت برای مدت معین (مثلاً یک سال) است و پس‌از پایان مدت، منافع به موجر بازمی‌گردد.
عوض (پرداخت)
در بیع، ثمن (قیمت) معمولاً یک‌جا یا در اقساط مشخص پرداخت می‌شود و معامله پایان می‌یابد. در اجاره، اجاره‌بها به‌صورت دوره‌ای (ماهانه، سالانه) پرداخت می‌شود و تعهد مستمر است.
آثار حقوقی
در بیع، خریدار مالک کامل مال می‌شود و می‌تواند آن را بفروشد، تغییر دهد یا هر تصرفی انجام دهد. در اجاره، مستأجر تنها حق استفاده محدود (مثلاً سکونت یا بهره‌برداری) دارد و نمی‌تواند مال را به‌صورت مالکانه تصرف کند (مگر با اجازه موجر).
فسخ و پایان
بیع با فسخ یا تکمیل معامله پایان می‌یابد؛ اما اجاره با انقضای مدت قرارداد یا فسخ به‌دلایل خاص (مثلاً پرداخت‌نکردن اجاره‌بها) تمام می‌شود.
کاربرد عملی
بیع برای انتقال دائمی مالکیت، مانند خرید خانه یا زمین، مناسب است؛ اما اجاره برای استفاده موقت از ملک، مانند اجاره آپارتمان یا مغازه، کاربرد دارد.
در جدول زیر می‌توانید فرق بین بیع و اجاره را همراه با مثال مشاهده کنید:
| معیار تفاوت | بیع (خرید و فروش) | اجاره |
| ماهیت | تملیک عین (انتقال مالکیت دائمی) | تملیک منافع (انتقال استفاده موقت) |
| مدت | دائمی و فوری | موقت و برای مدت معین |
| پرداخت | ثمن یک‌باره | اجاره‌بها به‌صورت دوره‌ای |
| آثار | تغییر مالک؛ امکان تصرف کامل | حق استفاده محدود؛ مالکیت نزد موجر باقی می‌ماند |
| پایان | با فسخ یا تکمیل معامله | با انقضای مدت یا فسخ |
| مثال در ملک | فروش زمین به خریدار | اجاره مغازه برای یک سال |
تفاوت بیع و اجاره به شرط تملیک چیست؟
اجاره به شرط تملیک نوعی قرارداد اجاره است که در آن شرط می‌شود پس‌از پایان مدت اجاره و پرداخت کامل اجاره‌بها، مالکیت عین به مستأجر منتقل شود. این قرارداد ترکیبی از اجاره و بیع است و در قانون مدنی ایران به‌طور خاص تعریفی برای آن فراهم نشده، اما تحت مواد عمومی عقود (ماده ۱۰ قانون مدنی) و شروط ضمن عقد (ماده ۲۳۴) معتبر است.
حقوقدانان درباره ماهیت اجاره به شرط تملیک دیدگاه‌های متفاوتی دارند:
- برخی آن را بیع می‌دانند؛ زیرا قصد نهایی طرفین انتقال مالکیت است؛
- گروهی دیگر آن را اجاره تلقی می‌کنند؛ چون در طول مدت قرارداد تنها منافع مال به مستأجر منتقل می‌شود و تملیک عین به آینده موکول شده است؛
- دسته‌ای هم بر این باورند که این قرارداد به رهن شباهت دارد؛ زیرا مال در حکم وثیقه‌ای برای تضمین پرداخت اقساط قرار می‌گیرد.
بااین‌حال، در عمل «اجاره به شرط تملیک» نوعی عقد شبه‌معین است؛ یعنی نام آن در قوانین آمده اما تمام آثار و شرایط آن به‌طور کامل مشخص نشده است. در جدول زیر می‌توانید فرق عقد بیع و اجاره به شرط تملیک را در یک نگاه مشاهده کنید:
| معیار تفاوت | بیع | اجاره به شرط تملیک |
| ماهیت | تملیک فوری عین | اجاره منافع با شرط تملیک در آینده |
| زمان مالکیت | فوری و همزمان با انعقاد قرارداد | پس‌از پایان مدت و پرداخت کامل اقساط |
| پرداخت | ثمن یک‌جا یا گاهی اقساطی | اجاره‌بها به‌صورت دوره‌ای همراه با شرط انتقال مالکیت |
| ریسک مال | از همان ابتدا برعهده خریدار | تا زمان انتقال قطعی برعهده موجر |
| مثال | خرید نقدی یک خانه | اجاره خانه با شرط انتقال مالکیت بعداز ۵ سال و پرداخت کامل اقساط |
اجاره همراه با وعده بیع چیست؟
اجاره همراه با وعده بیع یعنی موجر (مالک) تعهد می‌دهد که بعداز پایان مدت اجاره، مال را به مستأجر بفروشد. در این حالت، مستأجر اختیار دارد که در پایان قرارداد، خرید را قبول یا از آن صرف‌نظر کند. اگر مستأجر بخواهد، با اعلام قبول و پرداخت ثمن، بیع شکل می‌گیرد و مالکیت به او منتقل می‌شود؛ اما اگر نخواهد، قرارداد مثل اجاره عادی پایان می‌یابد.
در حقوق ایران، اجاره همراه با وعده بیع و اجاره به شرط تملیک هر دو به‌ظاهر ترکیبی از اجاره و بیع‌اند؛ اما تفاوت‌هایی اساسی دارند. اجاره همراه با وعده بیع عبارت است از عقد اجاره‌ای که موجر در آن یک‌طرفه متعهد به فروش عین مستأجره به مستأجر در پایان مدت اجاره می‌شود؛ به‌عبارتی مستأجر می‌تواند با قبولی بیع و ایفای شرایط پرداخت، مال را مالک شود یا از حق خرید صرف‌نظر کند
اما اجاره به شرط تملیک، عقد اجاره‌ای است که در آن شرط می‌شود مستأجر در پایان مدت اجاره و در صورت عمل به شرایط مندرج در قرارداد، عین مستأجره را مالک شود. به‌بیان‌دیگر در اجاره به شرط تملیک، انتقال مالکیت همزمان با پایان پرداخت اقساط، بدون نیاز به قرارداد جداگانه محقق می‌شود. در اینجا دیگر نیازی به توافق جدید یا قرارداد جداگانه نیست؛ چون انتقال مالکیت به‌عنوان یک شرط ضمن عقد در متن قرارداد ثبت شده است. از دید قانون، ماهیت اجاره به شرط تملیک همچنان عقد اجاره است؛ اما تابع شرط ضمن عقد درباره انتقال نهایی است.
سخن پایانی
تفاوت بیع و اجاره یکی از اصول پایه‌ای در حقوق قراردادهاست که فهم دقیق آن از بروز اختلافات مالی و حقوقی جلوگیری میکند.
- بیع انتقال دائمی مالکیت مال در برابر پرداخت ثمن است و مالکیت به‌صورت کامل و قطعی منتقل می‌شود؛
- اجاره واگذاری موقت حق استفاده یا منافع مال به مستأجر در ازای اجاره‌بها است و مالکیت اصلی نزد موجر باقی می‌ماند؛
- ماهیت اصلی بیع، تملیک عین و اجاره تملیک منافع است؛
- مدت قرارداد بیع فوری و دائمی و اجاره موقت و برای مدت معین است؛
- پرداخت بیع معمولاً یک‌باره یا اقساط مشخص و اجاره به‌صورت دوره‌ای (ماهانه یا سالانه) انجام می‌شود؛
- در بیع، مالک حق تصرف کامل دارد؛ اما در اجاره، مستأجر فقط حق استفاده محدود دارد؛
- پایان قرارداد در بیع با تکمیل معامله یا فسخ است؛ اما اجاره با پایان مدت یا فسخ به‌دلایل قانونی خاتمه می‌یابد؛
- اجاره به شرط تملیک و اجاره همراه با وعده بیع، انتقال مالکیت را با شرایط خاص ترکیب می‌کنند؛
- در قراردادهای ملکی، بیع برای خرید خانه یا زمین و اجاره برای سکونت و بهره‌برداری از ملک برای مدت محدود کاربرد دارد.
پلتفرم املاین نه‌تنها در قراردادهای اجاره، بلکه در فرایند بیع و خرید و فروش هم به کاربران کمک میکند. با استفاده از خدمات املاین، خریداران و مستأجران می‌توانند به‌راحتی اسناد ملکی را بررسی و احراز هویت کنند، پرداخت‌ها را آنلاین انجام دهند و از نظارت حقوقی کارشناسان باتجربه مطمئن شوند. این دسترسی یکپارچه و امن به اطلاعات و خدمات ملکی، موجب صرفه‌جویی در زمان، هزینه و کاهش ریسک معاملات می‌شود و تجربه‌ای منحصربه‌فرد از خرید، فروش و اجاره را فراهم میکند. همین حالا وارد املاین شوید و با استفاده از خدمات جامع ما، معاملات ملکی خود را با آسودگی و اعتماد کامل انجام دهید.
سوالات متداول
بیع و اجاره از چه عقودی هستند؟
بیع، عقد تملیکی برای انتقال مالکیت دائمی و اجاره، عقد معوض برای واگذاری منافع موقت مال است.
فرق قرارداد بیع و اجاره چیست؟
بیع مالکیت کامل را منتقل میکند؛ اجاره فقط حق استفاده موقت را واگذار میکند.
آیا اجاره می‌تواند همراه با بیع باشد؟
بله، در قالب «اجاره به شرط تملیک» یا «اجاره همراه با وعده بیع» امکان‌پذیر است.
